1. Khái quát về Tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông:
1.1. Tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông là gì?
Trong thời đại công nghệ số, thông tin trên mạng máy tính, mạng viễn thông có giá trị đặc biệt lớn, không chỉ về kinh tế mà còn về chính trị, an ninh quốc phòng và đời sống xã hội. Thực tế cho thấy, nhiều hành vi vi phạm đã xảy ra như:
- Đưa thông tin sai sự thật, bịa đặt, xúc phạm danh dự cá nhân hoặc uy tín tổ chức;
- Mua bán, trao đổi, công khai trái phép dữ liệu cá nhân (họ tên, số điện thoại, tài khoản ngân hàng và hồ sơ sức khỏe…);
- Phát tán thông tin bí mật kinh doanh; hay sử dụng dữ liệu mạng để trục lợi.
Thực tế cho thấy, mỗi năm có hàng triệu thông tin xấu bị gỡ bỏ, hàng loạt vụ án liên quan đến mua bán dữ liệu cá nhân, lừa đảo qua mạng… bị phát hiện. Điều này cho thấy tội phạm mạng ngày càng có nhiều thủ đoạn tinh vi hơn với quy mô rộng và để lại hậu quả nghiêm trọng đối với cả an ninh quốc gia lẫn đời sống thường nhật của người dân.
Có thể đưa ra khái niệm về Tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông như sau:
“Tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông có thể hiểu là hành vi cố ý đăng tải, công khai, trao đổi, mua bán hoặc sử dụng thông tin trên mạng khi chưa được phép của chủ sở hữu hoặc trái quy định pháp luật, gây thiệt hại về kinh tế, uy tín hoặc an ninh trật tự xã hội. Đây là tội phạm xâm phạm đến quyền quản lý và an toàn thông tin; đồng thời ảnh hưởng trực tiếp đến quyền nhân thân, quyền sở hữu tài sản và quyền được bảo mật dữ liệu của tổ chức, cá nhân.”
1.2. Ý nghĩa của Tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông trong pháp luật hình sự:
- Thứ nhất, bảo vệ quyền lợi cá nhân và tổ chức: Quy định về Tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông giúp ngăn chặn tình trạng lộ, lọt và sử dụng trái phép thông tin cá nhân, bí mật kinh doanh và bí mật đời tư – những quyền lợi được pháp luật bảo vệ.
- Thứ hai, bảo đảm an ninh mạng và trật tự xã hội: Hành vi đưa thông tin sai lệch, xuyên tạc có thể dẫn đến mất ổn định xã hội, ảnh hưởng đến uy tín cơ quan Nhà nước và an ninh quốc gia. Việc xử lý nghiêm minh đối với Tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông giúp duy trì trật tự và kỷ cương trong không gian mạng.
- Thứ ba, răn đe và phòng ngừa tội phạm công nghệ cao: Trong bối cảnh dữ liệu trở thành “tài sản số”, Tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông có ý nghĩa quan trọng trong việc phòng ngừa các hành vi lợi dụng mạng để trục lợi; từ đó góp phần xây dựng một môi trường mạng lành mạnh, an toàn, tạo niềm tin cho người dân và doanh nghiệp khi tham gia các hoạt động trực tuyến.
1.3. Cơ sở pháp lý của Tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông:
Tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông hiện nay đang được quy định tại Điều 288 Bộ luật Hình sự 2015 như sau:
“1. Người nào thực hiện một trong các hành vi sau đây, thu lợi bất chính từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng hoặc gây thiệt hại từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng hoặc gây dư luận xấu làm giảm uy tín của cơ quan, tổ chức, cá nhân, thì bị phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc bị phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:
a) Đưa lên mạng máy tính, mạng viễn thông những thông tin trái với quy định của pháp luật, nếu không thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điều 117, 155, 156 và 326 của Bộ luật này;
b) Mua bán, trao đổi, tặng cho, sửa chữa, thay đổi hoặc công khai hóa thông tin riêng hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân trên mạng máy tính, mạng viễn thông mà không được phép của chủ sở hữu thông tin đó;
c) Hành vi khác sử dụng trái phép thông tin trên mạng máy tính, mạng viễn thông.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 200.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:
a) Có tổ chức;
b) Lợi dụng quyền quản trị mạng máy tính, mạng viễn thông;
c) Thu lợi bất chính 200.000.000 đồng trở lên;
d) Gây thiệt hại 500.000.000 đồng trở lên;
đ) Xâm phạm bí mật cá nhân dẫn đến người bị xâm phạm tự sát;
e) Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội hoặc quan hệ đối ngoại của Việt Nam;
g) Dẫn đến biểu tình.
3. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.”
2. Cấu thành Tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông:
2.1. Khách thể:
Tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông xâm phạm trực tiếp đến: Trật tự quản lý hành chính nhà nước, an toàn công cộng, trật tự công cộng. Cụ thể là xâm phạm hoạt động bình thường của mạng máy tính, mạng viễn thông và mạng Internet; xâm phạm đến quyền sở hữu, danh dự, nhân phẩm của cá nhân, cơ quan và tổ chức.
Trong đó:
- Mạng máy tính: Là tập hợp nhiều máy tính kết nối với nhau, có thể chia sẻ dữ liệu cho nhau.
- Mạng viễn thông: Là tập hợp thiết bị viễn thông được liên kết với nhau bằng đường truyền dẫn để cung cấp dịch vụ viễn thông, dịch vụ ứng dụng viễn thông (khoản 14 Điều 3 Luật Viễn thông 2023).
- Mạng viễn thông công cộng: Là mạng viễn thông do doanh nghiệp viễn thông thiết lập để cung cấp dịch vụ viễn thông, dịch vụ ứng dụng viễn thông cho công chúng nhằm mục đích sinh lợi (khoản 15 Điều 3 Luật Viễn thông 2023).
2.2. Mặt khách quan:
Hành vi khách quan được mô tả trong cấu thành tội phạm của Tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông gồm:
Thứ nhất: Đưa lên mạng máy tính, mạng viễn thông những thông tin trái với quy định của pháp luật, nếu không thuộc một trong các trường hợp quy định tại các Điều 117 (Tội sử dụng trái phép tài sản), Điều 155 (Tội làm nhục người khác), Điều 156 (Tội vu khống) và Điều 326 (Tội truyền bá văn hóa phẩm đồi trụy) của Bộ luật Hình sự 2015.
Thứ hai: Mua bán, trao đổi, tặng cho, sửa chữa, thay đổi hoặc công khai hóa thông tin riêng hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân trên mạng máy tính, mạng viễn thông mà không được phép của chủ sở hữu thông tin đó;
- “Mua bán”: Là hành vi trao đổi nhằm thu tiền hoặc lợi ích vật chất hoặc nhận tiền hoặc lợi ích vật chất; trao đổi là việc một bên đưa một nguồn thông tin và bên kia cũng đưa lại thông tin riêng của cơ quan, tổ chức, cá nhân; tặng cho là việc đưa cho người khác một nguồn thông tin mà không thu lại bất kỳ lợi ích gì; sửa chữa, thay đổi là việc tác động làm sai lệch thông tin riêng hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân.
- “Thông tin riêng hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân”: Là những thông tin thuộc sở hữu của cơ quan, tổ chức, cá nhân được pháp luật bảo vệ.
Thứ ba: Hành vi khác sử dụng trái phép thông tin trên mạng máy tính, mạng viễn thông.
Hậu quả không phảu dấu hiệu bắt buộc của tội phạm này. Vì thế đây là tội phạm có cấu thành hình thức.
2.3. Mặt chủ quan:
Tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông được thực hiện với lỗi cố ý.
Mục đích phạm tội là thu lợi bất chính từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng hoặc gây thiệt hại từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng hoặc gây dư luận xấu làm giảm uy tín của Cơ quan, tổ chức, cá nhân, thì bị phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng.
2.4. Chủ thể:
Người thực hiện tội phạm là người có đủ năng lực trách nhiệm hình sự và đủ tuổi theo quy định của pháp luật (đủ 16 tuổi trở lên theo Điều 12 Bộ luật Hình sự 2015. Chủ thể của tội danh này là chủ thể thường.
Lưu ý về vấn đề xác định người bị hại:
Trong quá trình điều tra vụ án hình sự về các tội trong lĩnh vực công nghệ thông tin và viễn thông (trong đó có Tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông), các cơ quan tiến hành tố tụng phải áp dụng các biện pháp để xác minh, lấy lời khai người bị hại theo quy định của pháp luật. Trường hợp vì lý do khách quan, không thể xác định được người bị hại (do người bị hại sống ở nước ngoài; không xác định được người bị hại cụ thể hoặc không xác định được họ tên và địa chỉ thật của người bị hại do người phạm tội và người bị hại không tiếp xúc trực tiếp với nhau mà chỉ thông qua mạng Internet, mạng viễn thông; người bị hại không hợp tác vì không muốn lộ danh tính, số tiền thiệt hại không nhiều…), nhưng căn cứ vào tài liệu và chứng cứ thu thập được hoàn toàn có cơ sở xác định bị can, bị cáo đã thực hiện hành vi phạm tội thì việc không xác định được người bị hại hoặc xác định không đủ số người bị hại không làm ảnh hưởng đến việc xác định bản chất vụ án và việc khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử là có căn cứ pháp luật.
3. Khung hình phạt của Tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông:
- Khung 1: Phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc bị phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.
- Khung 2: Phạt tiền từ 200.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 02 năm đến 07 năm.
- Hình phạt bổ sung: Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
4. Các tình tiết định khung tăng nặng theo Điều 288 Bộ luật Hình sự 2015:
Các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng của Tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông được quy định tại khoản 3 Điều 288 Bộ luật Hình sự 2015 với khung hình phạt là phạt tiền từ 200.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:
- Có tổ chức theo điểm a khoản 2 Điều 288 Bộ luật Hình sự 2015:
Là trường hợp có từ hai người trở lên cố ý cùng thực hiện một tội phạm và đòi hỏi phải có sự cấu kết chặt chẽ giữa những người cùng thực hiện tội phạm. Khi đã xác định được trường hợp cụ thể đó là phạm tội có tổ chức, thì phải áp dụng tình tiết tăng nặng này đối với tất cả những người cùng thực hiện tội phạm (người tổ chức, người thực hành, người xúi giục, người giúp sức). Mức độ tăng nặng phụ thuộc vào quy mô tổ chức, vai trò của từng người trong việc tham gia vụ án.
- Lợi dụng quyền quản trị mạng máy tính, mạng viễn thông theo điểm b khoản 2 Điều 288 Bộ luật Hình sự 2015:
Là người phạm tội đã sử dụng quyền quản lý, vận hành, khai thác và duy trì hoạt động ổn định hệ thống mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng Internet của mình để thực hiện hành vi phạm tội.
- Thu lợi bất chính 200.000.000 đồng trở lên theo điểm c khoản 2 Điều 288 Bộ luật Hình sự 2015:
Nếu người phạm tội khai thác, sử dụng trái phép thông tin mạng để trục lợi và khoản lợi bất chính đạt từ 200 triệu đồng trở lên thì hậu quả về mặt kinh tế đã vượt ngưỡng thông thường. Đây là tình tiết cho thấy hành vi phạm tội có động cơ vụ lợi rõ rệt, gây thiệt hại lớn cho nạn nhân và cần bị xử lý ở khung hình phạt nghiêm khắc hơn của Tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông.
- Gây thiệt hại 500.000.000 đồng trở lên theo điểm d khoản 2 Điều 288 Bộ luật Hình sự 2015:
Trường hợp hành vi đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng gây thiệt hại về tài sản từ 500 triệu đồng trở lên thì mức độ nguy hiểm đã rất nghiêm trọng. Thiệt hại có thể bao gồm mất mát dữ liệu quan trọng, chi phí khắc phục hệ thống, tổn thất kinh doanh hoặc bồi thường dân sự. Vì thế đây là một trong những tình tiết định khung hình phạt tăng nặng của Tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông.
- Xâm phạm bí mật cá nhân dẫn đến người bị xâm phạm tự sát theo điểm đ khoản 2 Điều 288 Bộ luật Hình sự 2015:
Nếu hành vi xâm phạm dữ liệu, đời tư, bí mật cá nhân trên mạng dẫn tới hậu quả đặc biệt nghiêm trọng là người bị hại tự sát, thì tính chất nguy hiểm được nâng lên mức rất nghiêm trọng. Điều này thể hiện sự xâm phạm trực tiếp đến quyền được bảo vệ danh dự, nhân phẩm, quyền sống của con người – những giá trị được Hiến pháp 2013 và pháp luật bảo vệ tuyệt đối.
- Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội hoặc quan hệ đối ngoại của Việt Nam theo điểm e khoản 2 Điều 288 Bộ luật Hình sự 2015:
Khi thông tin bị đưa hoặc sử dụng trái phép không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân, tổ chức cụ thể mà còn gây tác động tiêu cực đến an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội hoặc quan hệ ngoại giao của Việt Nam với các quốc gia khác thì hành vi được coi là đặc biệt nguy hiểm. Đây là tình tiết cho thấy hậu quả mang tầm quốc gia và quốc tế. Vì thế cần xử lý theo khung hình phạt nặng hơn của Tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông.
Cần lưu ý: Trường hợp xác định hậu quả phi vật chất có thể dựa vào cách đánh giá về ảnh hưởng xấu đến việc thực hiện đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, gây ảnh hưởng về an ninh, trật tự an toàn xã hội… Trong các trường hợp này phải tùy vào từng điều kiện cụ thể để đánh giá mức độ của hậu quả do tội phạm gây ra là nghiêm trọng, rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng.
- Dẫn đến biểu tình theo điểm g khoản 2 Điều 288 Bộ luật Hình sự 2015:
Trường hợp hành vi đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin trên mạng làm kích động, gây ra biểu tình, tức là tác động trực tiếp đến trật tự công cộng và an ninh chính trị. Đây là tình tiết phản ánh mức độ nguy hiểm đặc biệt vì có thể dẫn tới bất ổn xã hội, ảnh hưởng đến hoạt động quản lý của Nhà nước và quyền lợi của cộng đồng.
5. Phân biệt với Tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản:
Tiêu chí |
Tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông (Điều 288 Bộ luật Hình sự 2015) |
Tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản (Điều 290 Bộ luật Hình sự 2015) |
Khách thể bị xâm phạm | Quyền quản lý thông tin, quyền bí mật cá nhân, quyền uy tín của tổ chức, cá nhân và an toàn an ninh mạng. | Quyền sở hữu tài sản của cá nhân và tổ chức thông qua hành vi gian dối trên môi trường mạng. |
Hành vi phạm tội cơ bản |
Bao gồm các hành vi sau:
|
Bao gồm các hành vi sau:
|
Khung hình phạt |
Khung 1: Phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc bị phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm. Khung 2: Phạt tiền từ 200.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 02 năm đến 07 năm. |
Khung 1: Phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm. Khung 2: Phạt tù từ 02 năm đến 07 năm. Khung 3: Phạt tù từ 07 năm đến 15 năm. Khung 4: Phạt tù từ 12 năm đến 20 năm. |
Hình phạt bổ sung | Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm. | Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản. |
Tính chất pháp lý | Tội phạm công nghệ cao và xâm phạm trật tự quản lý thông tin. | Tội phạm công nghệ cao và xâm phạm quyền sở hữu tài sản. |
6. Bản án điển hình về Tội đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông:
Bản án về tội sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông số 628/2023/HS-PT ngày 28/12/2023 của Tòa án nhân dân cấp cao tại Đà Nẵng.
Khoảng tháng 6-2022, Trần Nhật T thấy nhiều người có nhu cầu mua thông tin cá nhân trên các trang mạng xã hội, nên nảy sinh ý định mua thông tin, bán lấy tiền tiêu xài. T cùng Trần T G (ở cùng phòng trọ tại số C T, ấp C, phường P, huyện N, Thành phố Hồ Chí Minh), góp tiền mua đường link download chứa thông tin cá nhân để lấy thông tin, bán cho những người cần mua. G liên hệ với một người (không biết họ tên, địa chỉ) trên tài khoản T1, mua đường link của Công ty T4 với giá tiền 5.000.000 đồng (T 2.500.000 đồng, G 2.500.000 đồng). Sau khi mua được đường L, thì mỗi người tự truy cập, khai tác thông tin, bán lấy tiền riêng.
T kết nối vào đường link download bằng phần mềm duyệt web trên máy tính cho ra một trang chứa khoảng hơn 300.000 khách vay tiền của Công ty T4. Khi chọn vào một hồ sơ khách cho ra các thông tin liên quan gồm: Thông tin mặt trước mặt sau Căn cước công dân, ảnh chân dung, các thông tin liên quan của người vay tiền như nhà ở, sổ hộ khẩu, hợp đồng vay, nơi làm việc và một số thông tin khác. T tải các dữ liệu mặt trước, mặt sau Căn cước công dân, ảnh chân dung rồi lưu file riêng về máy vi tính và đặt tên file theo số thứ tự, đăng bài lên các hội nhóm F, trang Data để tìm kiếm người mua.
Khi có người liên hệ thì T dùng tài khoản Zalo có tên là “Thị T”, tài khoản T1 “Linh X Pé Na” 09268X, username: LINHX94 để trao đổi giao dịch, mỗi thông tin cá nhân bán lẻ với giá 20.000 đồng/bộ, bán sỉ với giá 3.000 đồng/bộ. Việc giao dịch chuyển tiền được thực hiện thông quá tài khoản của T gồm: Tài khoản 70020000186X Ngân hàng V mang tên LE THI T5; tài khoản 37836003 Ngân hàng K mang tên LE THI T5; tài khoản 10987365X Ngân hàng V1 mang tên TRAN NHAT T. T đã bán 15.445 thông tin cá nhân cho 5 người với số tiền 67.050.000 đồng, thu lợi bất chính 64.550.000 đồng.
Với hành vi phạm tội như nêu trên, Tòa án nhân dân tỉnh Thừa Thiên Huế kết án Trần Nhật T về tội “Sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông” theo điểm b khoản 1 Điều 288 của Bộ luật Hình sự năm 2015 là có căn cứ và đúng pháp luật.
- Quyết định của Tòa án:
+ Trần Nhật T 06 (sáu) tháng tù về tội “Sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông”.
+ Thời hạn chấp hành hình phạt tù tính từ ngày bị cáo thi hành án (được trừ thời gian bị tạm giam từ ngày 08-12-2022 đến ngày 16-01- 2023).
THAM KHẢO THÊM: