Tội vi phạm quy định về xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng

1. Khái quát chung về Tội vi phạm quy định về xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng:

1.1. Khái niệm:

Trong những năm gần đây, tình trạng vi phạm quy định về xây dựng vẫn còn phổ biến, thể hiện qua việc sử dụng vật liệu kém chất lượng, rút ngắn giai đoạn thi công, bỏ qua các quy trình khảo sát thiết kế, giám sát lỏng lẻo hoặc thậm chí thi công không phép, sai phép. Hậu quả là nhiều vụ sập nhà, sập giàn giáo, cháy nổ công trình hoặc hư hỏng hạ tầng giao thông đã gây chết người, thương tích và thiệt hại lớn về tài sản. Những sự việc này không chỉ gây bức xúc trong dư luận mà còn đặt ra yêu cầu cấp thiết phải xử lý hình sự để răn đe và phòng ngừa chung.

Có thể đưa ra khái niệm về Tội vi phạm quy định về xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng như sau:

“Tội vi phạm quy định về xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng là hành vi của cá nhân hoặc tổ chức có trách nhiệm trong hoạt động khảo sát, thiết kế, thi công, giám sát, nghiệm thu, sử dụng nguyên vật liệu, máy móc… nhưng không tuân thủ đúng quy định pháp luật, dẫn đến hậu quả thiệt hại nghiêm trọng về tính mạng, sức khỏe con người hoặc tài sản. Đây là tội phạm xâm phạm trật tự quản lý trong lĩnh vực xây dựng, đồng thời gây ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi hợp pháp của Nhà nước, tổ chức và cá nhân.”

1.2. Ý nghĩa của chế định trong pháp luật hình sự:

Quy định về tội danh này có những ý nghĩa quan trọng sau:

• Thứ nhất, bảo vệ an toàn xã hội và tính mạng, sức khỏe con người: Bằng việc xử lý nghiêm khắc các vi phạm trong hoạt động xây dựng và pháp luật nhằm ngăn chặn nguy cơ tai nạn công trình, từ đó bảo đảm môi trường sống an toàn cho cộng đồng.
• Thứ hai, đảm bảo trật tự và kỷ cương trong quản lý xây dựng: Đây là công cụ pháp lý ràng buộc các chủ thể tham gia hoạt động xây dựng phải tuân thủ nghiêm quy định của Nhà nước; từ đó nâng cao trách nhiệm nghề nghiệp, đạo đức và tính chuyên nghiệp.
• Thứ ba, góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững: Khi các công trình được xây dựng đúng tiêu chuẩn thì chất lượng sẽ được đảm bảo hơn, tạo nền tảng cho sự phát triển hạ tầng, thu hút đầu tư và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
• Thứ tư, khẳng định tính nghiêm minh của pháp luật: Việc xử lý các vi phạm không chỉ có tác dụng răn đe và giáo dục cá nhân mà còn nâng cao ý thức pháp luật chung của toàn xã hội trong lĩnh vực xây dựng.

1.3. Cơ sở pháp lý trong Bộ luật Hình sự 2015:

Tội vi phạm quy định về xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng hiện nay đang được quy định tại Điều 298 Bộ luật Hình sự 2015 như sau:

“1. Người nào vi phạm quy định về xây dựng trong lĩnh vực khảo sát, thiết kế, thi công, sử dụng nguyên liệu, vật liệu, máy móc, giám sát, nghiệm thu công trình hoặc lĩnh vực khác thuộc một trong các trường hợp sau đây, nếu không thuộc trường hợp quy định tại Điều 224 và Điều 281 của Bộ luật này, thì bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:

a) Làm chết người;

b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;

c) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%;

d) Gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 10 năm:

a) Làm chết 02 người;

b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 122% đến 200%;

c) Gây thiệt hại về tài sản từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng.

3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:

a) Làm chết 03 người trở lên;

b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 201% trở lên;

c) Gây thiệt hại về tài sản 1.500.000.000 đồng trở lên.

4. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.”

2. Cấu thành Tội vi phạm quy định về xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng:

2.1. Khách thể:

Tội vi phạm quy định về xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng xâm phạm trực tiếp đến: Sự an toàn về xây dựng. Cụ thể là sự an toàn về tính mạng, sức khỏe, tài sản trong quá trình khảo sát, thiết kế, thi công, sử dụng nguyên liệu, vật liệu, máy móc, nghiệm thu công trình hoặc trong các lĩnh vực khác.

2.2. Mặt khách quan:

Tội phạm được thể hiện ở hành vi vi phạm quy định về xây dựng trong các lĩnh vực khảo sát, thiết kế, thi công, sử dụng nguyên liệu, vật liệu, máy móc, giám sát, nghiệm thu công trình hay các lĩnh vực khác, bao gồm các hành vi như: không ngăn những khu vực nguy hiểm, lưới bảo hiểm với những công trình lớn, không tu bổ sửa chữa định kỳ, sử dụng dây chuyền máy móc không đảm bảo an toàn… Hành vi vi phạm có thể là không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ những qui định có tính chất bắt buộc của nhà nước trong ngành xây dựng.

Hành vi khách quan của tội danh này có thể thực hiện thông qua một trong các hành vi sau đây:

• Vi phạm các quy định về khảo sát: Khảo sát như là sự khởi đầu của quá trình xây dựng. Vi phạm các quy định về khảo sát là khảo sát không đúng, không đầy đủ các quy định của Nhà nước về khảo sát.
• Vi phạm các quy định về thiết kế: Hoạt động thiết kế công trình chủ yếu là do các kiến trúc sư đảm nhiệm. Tuy nhiên, đối với các công trình nhỏ của cá nhân hoặc các công trình không yêu cầu kỹ thuật cao thì việc thiết kế thường do chính chủ đầu tư thực hiện. Trong trường hợp vi phạm các quy định về thiết kế mà gây thiệt hại cho tính mạng hoặc gây thiệt hại nghiêm trọng cho sức khỏe, tài sản của người khác thì vẫn bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội vi phạm quy định về xây dựng. Vi phạm các quy định về thiết kế là không thực hiện hoặc thực hiện không đúng các quy định của Nhà nước về thiết kế.
• Vi phạm các quy định về thi công: Vi phạm các quy định về thi công là thi công không đúng với thiết kế đã được phê duyệt như: việc trộn bê tông không đúng quy trình kỹ thuật, không bảo đảm chất lượng; việc hàn các mối hàn không bảo đảm kỹ thuật…
• Vi phạm các quy định về sử dụng nguyên liệu, vật liệu: Trong quá trình thi công một công trình đơn vị thi công phải tuân thủ các quy định về việc sử dụng nguyên liệu, vật liệu đã được xác định trong bản thiết kế, việc thay đổi nguyên liệu, vật liệu phải được sự đồng ý của bên thiết kế và chủ đầu tư; nếu bên thi công tự ý thay đổi việc sử dụng nguyên liệu, vật liệu là vi phạm và do việc thay đổi đó mà gây ra hậu quả thì người quyết định việc thay đổi đó phải chịu trách nhiệm. Biểu hiện của hành vi này là bớt vật tư, thiết bị (sắt thép, xi măng…), thay thay thế vật tư, thiết bị chất lượng xấu hơn so với thiết kế…
• Vi phạm các quy định về sử dụng máy móc: Hành vi vi phạm các quy định về sử dụng máy móc là việc sử dụng máy móc trong khi thi công không đúng quy định như: theo quy định thì việc trộn bê tông phải trộn bằng máy trộn bê tông nhưng người phụ trách thi công lại quyết định trộn bằng tay; quy định là phải dùng máy đầm mặt đường nhưng lại đầm bằng tay…
• Vi phạm các quy định về nghiệm thu công trình: Vi phạm các quy định về nghiệm thu công trình không phải là hành vi trực tiếp gây ra những thiệt hại do hành vi vi phạm các quy định về xây dựng, mà là hành vi thiếu trách nhiệm trong khâu nghiệm thu nên để lọt những vi phạm trong xây dựng dẫn đến những thiệt hại cho xã hội. Vi phạm các quy định về nghiệm thu công trình là không thực hiện hoặc thực hiện không đúng các quy định về nghiệm thu công trình như: công trình không bảo đảm chất lượng, không đúng với thiết kế nhưng vẫn nghiệm thu…
• Vi phạm các quy định khác về xây dựng: Vi phạm các quy định khác về xây dựng là hành vi không thực hiện hoặc thực hiện không đúng các quy định của Nhà nước về xây dựng ngoài các hành vi vi phạm về trong các lĩnh vực khảo sát, thiết kế, thi công, sử dụng nguyên liệu, vật liệu, máy móc, nghiệm thu công trình…

Đặc biệt, khi xác định hành vi vi phạm của Tội vi phạm quy định về xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng cần phân biệt với hành vi vi phạm của Tội vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng và Tội vi phạm quy định về duy tu, sửa chữa, quản lý công trình giao thông.

Hậu quả là dấu hiệu bắt buộc của cấu thành tội phạm này. Nếu hành vi vi phạm các quy định về xây dựng mà chưa gây thiệt hại cho tính mạng hoặc gây thiệt hại nghiêm trọng cho sức khoẻ, tài sản của người khác thì chưa cấu thành tội phạm. Hậu quả nghiêm trọng bao gồm (khoản 1 Điều 298 Bộ luật Hình sự 2015):

• Làm chết 01 người hoặc gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 01 người với tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;
• Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người với tỷ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người từ 31% trở lên; 
• Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 62% trở lên; 
• Gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng trở lên.

2.3. Chủ thể:

Chủ thể của Tội vi phạm quy định về xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng là người có năng lực trách nhiệm hình sự bao gồm năng lực nhận thức và năng lực điều kiện hành vi đòi hỏi của xã hội và đạt độ tuổi chịu trách nhiệm theo luật quy định khi thực hiện hành vi phạm tội.

Chủ thể của tội phạm này là người từ đủ 16 tuổi trở lên có đủ năng lực trách nhiệm hình sự.

Người có năng lực trách nhiệm hình sự là người có đủ khả năng nhận thức và khả năng điều khiển hành vi, họ không mắc bệnh tâm thần hoặc một bệnh khác ảnh hưởng đến năng lực nhận thức và điều khiển hành vi tại thời điểm phạm tội. Họ nhận thức được hành vi của mình là đúng hay sai, là phù hợp hay trái với pháp luật, đủ điều kiện tự do lựa chọn xử sự phù hợp.

2.4. Mặt chủ quan:

Tội vi phạm quy định về xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng được thực hiện với lỗi vô ý; mà chủ yếu là vô ý vì quá tự tin (cố ý về hành vi và vô ý về hậu quả).

Tức là người thực hiện hành vi vi phạm quy định về xây dựng thấy trước hành vi vi phạm quy định về xây dựng có thể gây ra gây thiệt hại cho tính mạng hoặc gây thiệt hại nghiêm trọng cho sức khoẻ, tài sản của người khác nhưng cho rằng hậu quả đó sẽ không xảy ra hoặc có thể ngăn ngừa được.

3. Khung hình phạt của Tội vi phạm quy định về xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng:

Tội vi phạm quy định về xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng theo Điều 298 Bộ luật Hình sự 2015 quy định những khung hình phạt như sau:

• Khung 1: Phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm.
• Khung 2: Phạt tù từ 03 năm đến 10 năm.
• Khung 3: Phạt tù từ 07 năm đến 15 năm.
• Hình phạt bổ sung: Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.

4. Các tình tiết định khung tăng nặng theo Điều 298 Bộ luật hình sự 2015:

4.1. Các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng theo khoản 2 Điều 298 Bộ luật Hình sự 2015:

• Làm chết 02 người: Trường hợp hành vi vi phạm quy định về xây dựng dẫn đến cái chết của 02 người thì được xác định là tình tiết định khung tăng nặng. Đây là hậu quả đặc biệt nghiêm trọng, xâm phạm trực tiếp đến quyền sống của con người. Với tính chất nguy hiểm này, pháp luật quy định mức phạt tù từ 03 năm đến 10 năm (khoản 2 Điều 298) nhằm răn đe mạnh mẽ và nâng cao trách nhiệm của những người tham gia hoạt động xây dựng.
• Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 122% đến 200%: Nếu hậu quả làm nhiều người cùng bị thương, trong đó tổng mức độ tổn thương cơ thể đạt ngưỡng 122% đến 200% thì hành vi vi phạm đã vượt xa giới hạn “hậu quả nghiêm trọng” thông thường. Điều này thể hiện sự nguy hiểm ở phạm vi rộng, không chỉ đối với cá nhân riêng lẻ mà còn đối với cộng đồng. Khung hình phạt từ 03 năm đến 10 năm là cần thiết để đảm bảo tính răn đe.
• Gây thiệt hại về tài sản từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng: Trong trường hợp thiệt hại về tài sản ở mức lớn, dù không gây ra hậu quả chết người thì hành vi vẫn bị coi là nguy hiểm cao. Giá trị tài sản thiệt hại phản ánh sự bất cẩn hoặc cố ý vi phạm quy định xây dựng gây ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích kinh tế xã hội. Vì vậy, mức án 03  năm đến 10 năm tù được áp dụng để xử lý tương xứng với mức độ nguy hiểm của hành vi vi phạm.

4.2. Các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng theo khoản 3 Điều 298 Bộ luật Hình sự 2015:

• Làm chết 03 người trở lên: Nếu hậu quả đặc biệt nghiêm trọng là làm chết từ 03 người trở lên, pháp luật quy định mức phạt tù từ 07 năm đến 15 năm theo khoản 3 Điều 298. Đây là tình tiết tăng nặng nghiêm khắc nhất trong nhóm hậu quả về tính mạng, thể hiện quan điểm của Nhà nước trong việc bảo vệ quyền sống và ngăn chặn các hành vi vi phạm quy định xây dựng thiếu trách nhiệm.
• Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 201% trở lên: Hành vi vi phạm trong trường hợp này gây ảnh hưởng đến nhiều nạn nhân với mức độ rất nghiêm trọng. Tổng tỷ lệ tổn thương trên 201% cho thấy hậu quả đã vượt xa mức độ có thể khắc phục thông thường khác. Vì vậy, mức phạt từ 07 năm đến 15 năm tù nhằm đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật.
• Gây thiệt hại về tài sản 1.500.000.000 đồng trở lên: Khi hậu quả là thiệt hại tài sản đặc biệt lớn thì hành vi vi phạm quy định xây dựng sẽ bị xử lý nghiêm khắc ở khung hình phạt nặng nhất của Tội vi phạm quy định về xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng. Thiệt hại tài sản ở mức này không chỉ gây tổn thất kinh tế nặng nề cho cá nhân, tổ chức mà còn có thể tác động tiêu cực đến trật tự, an toàn xã hội và sự phát triển kinh tế.

5. Phân biệt với Tội vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng:

Tiêu chí	Tội vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng (Điều 224 Bộ luật Hình sự 2015)	Tội vi phạm quy định về xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng (Điều 298 Bộ luật Hình sự 2015)
Chủ thể	Người có chức vụ, quyền hạn trong hoạt động đầu tư, quản lý, phê duyệt, lựa chọn nhà thầu, giám sát công trình.	Bất kỳ cá nhân nào tham gia hoạt động xây dựng, bao gồm khảo sát, thiết kế, thi công, giám sát, nghiệm thu, sử dụng vật liệu…
Hành vi vi phạm	Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để: quyết định đầu tư sai quy định; lập, thẩm định, phê duyệt sai; chọn nhà thầu không đủ năng lực; thông đồng, gian lận trong dự án xây dựng.	Vi phạm quy định về chuyên môn trong xây dựng: khảo sát, thiết kế, thi công, sử dụng vật liệu, máy móc, giám sát, nghiệm thu… gây hậu quả nghiêm trọng.
Tính chất lỗi	Thường gắn với hành vi vụ lợi, cố ý và lợi dụng chức vụ, quyền hạn để trục lợi hoặc gây sai phạm trong quản lý vốn Nhà nước.	Có thể do cố ý hoặc vô ý, xuất phát từ việc thiếu trách nhiệm, cẩu thả hoặc vi phạm quy định kỹ thuật trong xây dựng.
Khung hình phạt	Khung 1: Phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm. Khung 2: Phạt tù từ 03 năm đến 12 năm. Khung 3: Phạt tù từ 10 năm đến 20 năm.	Khung 1: Phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm. Khung 2: Phạt tù từ 03 năm đến 10 năm. Khung 3: Phạt tù từ 07 năm đến 15 năm.
Hình phạt bổ sung	Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.	Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
Bản chất tội phạm	Là tội phạm chức vụ gắn với hành vi lợi dụng quyền hạn trong lĩnh vực đầu tư xây dựng công trình bằng vốn Nhà nước.	Là tội phạm xâm phạm trật tự quản lý xây dựng, có thể do cá nhân, tổ chức trong quá trình xây dựng công trình gây hậu quả nghiêm trọng.

6. Bản án điển hình của Tội vi phạm quy định về xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng:

Bản án về tội vi phạm quy định xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng số 28/2022/HS-PT ngày 23/03/2022.

Ngày 22/02/2021, Công ty Trách nhiệm hữu hạn Đồng Xuân P do Trần Ngọc Kh, sinh năm 1985, trú tại khu 5, xã Đồng Xuân, huyện Thanh B, P là Chủ tịch Hội đồng thành viên tiến hành xây dựng nhà xưởng khung thép, mái tôn trong khuôn viên công ty thuộc khu 6, xã Đồng Xuân trên diện tích 1.950m2 đã được đổ bê tông nền trước đó. Nguyễn Ngọc Kh đã ký hợp đồng với Vương Xuân T là thợ cơ khí thi công lắp dựng phần nhà xưởng. T là người phác thảo bản vẽ kết cấu nhà xưởng và thống nhất với Kh. Sau khi thống nhất về bản vẽ kết cấu nhà xưởng, T tính toán, thống kê nguyên liệu để Kh tự mua. Kh đã mua vật liệu thép, tôn lợp của Công ty TNHH phát triển thương mại Khai Quang có trụ sở tại khu 01, xã Vân Lĩnh, huyện Thanh B, tỉnh P. Quá trình thi công, T là người chịu trách nhiệm chính, Kh là người giám sát thi công. Đến ngày 12/3/2021, việc xây dựng khung nhà xưởng cơ bản đã hoàn thành, T thuê xe cẩu đưa khối lượng tôn lợp lên phần mái của khung nhà xưởng đồng thời tiến hành dải các tấm tôn ra phần mái.

Đến khoảng 17 giờ cùng ngày, T thuê xe cẩu đưa toàn bộ khối lượng tôn lợp còn lại lê phần mái của nhà xưởng để ngày hôm sau làm. Sáng ngày 13/3/2021, anh T cùng tốp thợ tiếp tục kéo các tấm tôn dàn ra phần mái nhà xưởng. Đến 11 giờ cùng ngày, khi T và một số người thợ gồm anh Nguyễn Văn L, anh Nguyễn Văn T, anh Cao Trọng Hđều ở khu 7, xã Đồng Xuân, huyện Thanh B đang lợp tôn trên mái nhà xưởng thì xảy ra sự cố sập phần mái của xưởng dẫn đến anh Nguyễn Văn T bị thương, được đưa đi cấp cứu tại Trung tâm y tế huyện Thanh B, sau đó được chuyển đi bệnh viện đa khoa tỉnh P để tiếp tục điều trị, đến khoảng 17 giờ cùng ngày thì anh T tử vong. Anh L và anh H cùng T không bị thương tích gì.

• Quyết định của Tòa án:

+ Tuyên bố: Bị cáo Trần Ngọc Kh phạm tội “Vi phạm quy định về xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng”.

+ Xử phạt: Bị cáo Trần Ngọc Kh15 (mười lăm) tháng tù, cho hưởng án treo, thời gian thử thách 30 (ba mươi) tháng. Thời hạn thử thách tính từ ngày tuyên án phúc thẩm.

THAM KHẢO THÊM: